Ponad 80% Polaków nie wie, gdzie się ukryć w razie zagrożenia, a tylko 2–4% ludności ma dostęp do schronów lub ukryć ochronnych. Jeszcze do niedawna trudno było ich za to winić – przez blisko dwie dekady Polska nie miała żadnych aktualnych przepisów, które regulowałyby temat budowli ochronnych. To się właśnie zmienia – a odpowiedzialność za wdrożenie nowych rozwiązań spoczywa w dużej mierze na samorządach.
Od luki prawnej do „ustawy schronowej”.
Od 1 lipca 2004 roku, kiedy to uchylono rozporządzenie Rady Ministrów z 1993 roku, temat budowli ochronnych pozostawał poza zakresem obowiązującego prawa wykonawczego. Formalnie funkcjonowały jeszcze przepisy ustawy o powszechnym obowiązku obrony, ale miały one charakter ogólny i nie regulowały praktycznych kwestii technicznych, użytkowych czy organizacyjnych.
Dopiero 22 kwietnia 2022 r., wraz z wejściem w życie ustawy o obronie Ojczyzny, oraz 5 grudnia 2024 r., kiedy zaczęła obowiązywać ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, temat budowli ochronnych wrócił do systemu prawnego z pełną mocą. Ustawa – często nieformalnie określana mianem „ustawy schronowej” – porządkuje i ujednolica zagadnienia, które przez lata były traktowane marginalnie.
I właśnie w tym momencie na samorządy spadają nowe obowiązki i zadania.
Zgodnie z nowymi przepisami, to właśnie wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast mają do odegrania kluczową rolę w przygotowaniu i utrzymaniu systemu ochrony ludności – zarówno w czasie pokoju, jak i w sytuacjach zagrożenia.
Do ich obowiązków należą m.in.:
• planowanie i aktualizacja liczby oraz pojemności obiektów zbiorowej ochrony na swoim terenie,
• ocena i uznawanie budynków za budowle ochronne,
• prowadzenie ewidencji obiektów i zasobów ochrony ludności,
• organizowanie miejsc doraźnego schronienia,
• wprowadzanie danych do Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony (OZO),
• a także finansowanie utrzymania, modernizacji lub budowy schronów i infrastruktury wspierającej bezpieczeństwo mieszkańców.
Głównymi problemami są: brak danych, zły stan techniczny i niskie finansowanie. W 2022 r. przeprowadzono ogólnopolską inwentaryzację budowli ochronnych. Jej wyniki były alarmujące:
• Dane były niespójne i nieaktualne – w wielu przypadkach wręcz nieprzydatne operacyjnie.
• Większość obiektów była w złym stanie technicznym: brak szczelności, wentylacji czy urządzeń filtrujących.
• Wydatki państwa na budowle ochronne były symboliczne – zaledwie 214 tys. zł w 2021 roku, przy ponad 58 mld zł wydanych na obronność.
Na poziomie lokalnym wyzwaniem jest nie tylko brak środków, ale też wiedzy o tym, jak ocenić, czy budynek spełnia wymogi schronowe, jak poprawnie go ewidencjonować, uznać za budowlę ochronną i zorganizować jego udostępnienie.
Nowe przepisy wprowadzają szczegółowe definicje, procedury i zadania – m.in. obowiązek zapewnienia schronienia w granicach administracyjnych miast dla co najmniej 50% ludności (w tym 25% w budowlach ochronnych). Ale jak to zaplanować w gminie, która przez lata nie prowadziła żadnej inwentaryzacji?
Wątpliwości praktyków są zrozumiałe:
• Kiedy obiekt można uznać za budowlę ochronną?
• Jak weryfikować spełnianie warunków technicznych?
• Czy budynki mieszkalne mogą być uznane za obiekty ochronne?
• Jak przygotować gminę na minimum 3 dni samodzielnego działania w przypadku kryzysu?
I tak na przykład budynki mieszkalne mogą zostać uznane za budowle ochronne, ale tylko pod warunkiem, że spełniają określone wymagania techniczne i funkcjonalne zawarte w przepisach. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może – na podstawie sprawdzenia obiektu – wydać decyzję o uznaniu danego budynku za budowlę ochronną. Kluczowe są takie elementy jak: szczelność konstrukcji, dostęp do zapasów wody, możliwość wentylacji, miejsce do przebywania ludzi oraz odpowiednie oznakowanie i dostępność. W praktyce oznacza to, że część piwnic czy garaży może zostać zaadaptowana i włączona do systemu zbiorowej ochrony ludności, o ile zostanie odpowiednio przygotowana i formalnie uznana.
Czas przejść od teorii do działania! Ochrona ludności przestała być pojęciem marginalnym – to dziś jeden z kluczowych obowiązków jednostek samorządu terytorialnego. Choć przepisy są nowe, wymagania – realne, a czasu mało, samorządy nie są pozostawione same sobie.
Jeśli nie masz jeszcze planu działania albo nie wiesz, czy Twoja gmina lub powiat spełnia wymagania, teraz jest najlepszy moment, by się przygotować.
Zapisz się na szkolenie 29 sierpnia i sprawdź, jak skutecznie wdrożyć obowiązki dotyczące budowli ochronnych: „Budowle ochronne – warunki, wymagania, obowiązki”, zapraszamy!